DEX Nedir ? DEX Nasıl Çalışır ?

Bugüne kadar kripto para endüstrisinde merkezi olan geleneksel platformlar hep daha baskın olmuştur. Fakat hızla gelişmekte olan blockchain teknolojisi ile birlikte, merkeziyetsiz özelliği öne çıkmıştır. Bu yazımızda aracılara ihtiyaç duyulmadan işlem yapılabilen merkeziyetsiz özelliğe sahip olan DEX borsalarını yakından inceleyeceğiz ve DEX Nedir ? sorusuna cevap vereceğiz. 

DEX Nedir ? 

Decentralized Exchange kelimesinin kısaltılması olan DEX, kullanıcıların kripto para birimlerinin transferini ve saklanmasını kolaylaştırmak için bir aracı kuruma ihtiyaç duymadan kripto para birimlerini gözetimsiz bir şekilde alıp satabilecekleri bir eşler arası platform anlamına gelir. DEX’lerin altında yatan temel fikir ise, bankalar, komisyoncular, ödeme işlemcileri veya diğer kurumlar gibi aracıları ortadan kaldırarak ve bu aracı kurumların yerine akıllı sözleşmeleri kullanarak kripto para birimlerinin transferini ve alım-satım işlemlerini gerçekleştirmek. 

DEX’ler izlenebilen akıllı sözleşmeleri ile fon hareketleri ve alım-satım işlemlerini kolaylaştıran sistemlere ilişkin tam bir şeffaflık sunar. Bu özelliğe ek olarak DEX platformlarında yapılan alım satım işlemleri sırasında varlıkların üçüncü bir tarafın kripto para cüzdanından geçmediğinden dolayı, DEX’ler kullanıcının güvenliğini arttırır ve kripto para endüstrisindeki sistemik merkezileşme problemini ortadan kaldırır. 

DEX Nasıl Çalışır ? 

DEX’lerin geleneksel borsalardan ayıran en önemli özelliği, blockchain teknolojisi ve değişmez akıllı sözleşme sistemini kullanılarak elde edilen merkeziyetsizliktir. Binance veya Coinbase gibi geleneksel merkezi borsalarda yapılan alım-satım işlemleri dahili eşleştirme sistemleri kullanılarak gerçekleştirilirken, merkeziyetsiz borsalarda bu işlemler akıllı sözleşmeler ve zincir üstü işlemler yoluyla yapılmaktadır. Bunun yanı sıra, DEX’ler, kullanıcıların alım-satım işlemi sırasında kendi oluşturdukları cüzdanları aracılığıyla kripto para birimlerinin üçüncü kişi olmadan tam korumalarına olanak tanır. 

DEX kullanıcıları platform üzerinde yaptıkları işlemlerde genellikle iki tür ücret ödemesi yaparlar. Bunlar; ağ ücretleri ve işlem ücretleridir. Ağ ücretleri, blockchainde yapılan alım-satım işleminde harcanan gas maliyetinin karşılığı olurken, işlem ücretleri ise DEX’in çıkardığı tokenin sahipleri ve platformun likidite sağlayıcılarına ödenir. 

Pek çok DEX’in altında yatan vizyon, çeşitli kullanıcılardan oluşan bir topluluk genelinde oluşmayan otorite ve merkezi başarısızlık noktaları olmadan, izinsiz olarak erişilebilen, uçtan uca on-chain altyapısı üzerinde inşa edilmektir. Bu yüzden genellikle DEX platformları, protokol idari haklarının, önemli protokol kararlarını demokratik bir şekilde oylayan bir topluluktan oluşan merkezi olmayan özerk bir kuruluş (DAO) tarafından yönetilir. 

DEX’lerin Avantajları ve Dezavantajları 

Önceki bölümlerde, merkeziyetsiz borsaların bazı avantajları ve dezavantajlarından söz ettik. Bu bölümde, bu özellikeri yakından inceleyeceğiz. 

DEX’lerin Avantajları 

1. Geniş çeşitlilik: Henüz piyasaya yeni çıkmış bir tokene yatırım yapmak istiyorsanız DEX platformlarını denemelisiniz. DEX’lerde, neredeyse sınırsız sayıda çeşitli amaçlarla oluşturulmuş tokenlere yatırım yapabilirsiniz. Bunun ana nedeni ise, her kullanıcının kolay bir şekilde Ethereum tabanlı bir token çıkarabilmesi ve bunun için bir likidite havuzu oluşturabilmesidir. Ancak bu projelere yatırım yaparken dikkatli olmalısınız. 
2. Bilgisayar korsanlığı riskleri azaltılabilir: Bir DEX platformu üzerinde yaptığınız alım-satım işleminde tüm varlıklarınız kendi cüzdanlarında saklandığından dolayı saldırıya uğrama ihtimali daha azdır. Bu yüzden dolayı, 2014 yılında yapılan Mt. Gox hack olayı gibi gibi çok ciddi saldırılarda kullanıcının kripto para birimleri risk altında değildir. 
3. Anonimlik: Genellikle merkezi borsalarda işlem yapabilmeniz için KYC/AML protokolü yapmanız zorunludur. Düzenlemelere göre, kullanıcıların bu borsalarda işlem yapması için kimlik ve adres belgelerini göndermesi zorunludur. Ancak en popüler DEX platformlarında işlem yapmak için hiçbir kişisel bilginizi paylaşmanıza gerek yoktur. Tek ihtiyacınız olan kripto para cüzdanıdır. 

DEX’lerin Dezavantajları 

DEX’ler ile birlikte birçok avantaja sahip olan kullanıcıları bazı riskler de almaktadır. Bunlardan bazılarını aşağıda listeledik. 

1. Akıllı Sözleşme Riski: Blok zincirlerinin finansal işlemler yapmak için oldukça güvenilir ağlar olduğu kabul edilir. Ancak bir DEX platformunda kullanılacak olan akıllı sözleşmenin kod kalitesi yine de onu geliştiren blockchain geliştiricilerinin bilgi ve beceri düzeyine bağlıdır. Akıllı sözleşmeler de bulunan bazı hatalar güvenlik açıklarını da beraber getirir. Geçtiğimiz günlerde bilgisayar korsanları bir akıllı sözleşme açığından faydalanarak DEX toplayıcı Dexible’den, 2 milyon dolar çaldı. 
2. Likidite Riski: DEX’ler gün geçtikçe daha fazla kripto para kullanıcısı tarafından kullanılırken bazı DEX platformlarının zayıf likidite problemi bulunmaktadır. Bu problem de büyük miktarlarda gas ücretlerine ve kötü kullanıcı deneyimine yol açar. 
3. Ağ Riski: DEX platformları kripto para birimlerinin bir blok zinciri üzerinde alım satımını kolaylaştırıldığından, ağda yaşanabilecek herhangi bir tıkanıklık veya kesinti durumunda, DEX DEX platformu üzerinde işlem yapmak aşırı derecede pahalı veya tamamen imkansız olabilir. 
4. Scam Riski: Birçok DEX’te herhangi bir kullanıcının bir token oluşturma yeteneği olduğundan dolayı scam token satın alma riskiniz merkezi borsalardan daha yüksek olabilir. DEX kullanıcılarının erken aşamadaki projelere katılmayla ilişkili riskleri göz önünde bulundurması gerekir. 

Günümüzde DEX Platformları 

2018 yılında Ethereum blok zinciri üzerinde oluşturulan en büyük DEX platformu olan Uniswap 2021 yılının sonlarında, her gün 1 milyar doları aşan işlem hacmine sahipti. 

CoinGecko tarafından paylaşılan verilere göre, 2023 yılı itibariye Uniswap’ta günlük 150 ile 200 milyon dolar arasında işlem gerçekleşmektedir. Uniswap’ın ardından en büyük 2. merkeziyetsiz borsa olan Curve DAO platformunda ise günlük işlem hacmi 100 ile 150 milyon dolardır. 

Bu makalemizde her geçen gün büyüyen ve toplamda 13.1 milyar dolarlık bir endüstriye dönüşen merkezi olmayan borsaları (DEX) platformlarını yakından inceledik ve DEX nedir ? sorusuna cevap verdik. Kripto para ekosistemindeki gelişmeleri yakından takip etmek istiyorsanız sitemizin kripto para bloguna göz atabilirsiniz.